Φωνές στο σπίτι, αυτή η μάστιγα. Αν και ζούμε στην εποχή του positive parenting, τη μέθοδο που προωθεί την ήσυχη διαπαιγαγώγηση των παιδιών μέσω της κατανόησης και του διαλόγου, αν και οι περισσότεροι παραδεχόμαστε την ανάγκη για αποδοχή των συναισθημάτων των παιδιών μας και εφαρμογή δημοκρατικών τρόπων λήψης αποφάσεων μέσα στην οικογένεια, μοιάζει σχεδόν αδύνατο το να αποφύγουμε εντελώς τις φωνές και τις εντάσεις.
Οι ειδικοί υποστηρίζουν πως, σε μεγάλο βαθμό, φταίει ο τρόπος που μεγαλώσαμε, καθώς οι έντονες τιμωρίες και τα μαλώματα υπήρξαν πρωταγωνιστές στις ζωές των παιδιών της δεκαετίας του 1980 και του 1990. Και ως γνωστόν οι άνθρωποι πάντα μιμούμαστε τις εικόνες και τις συμπεριφορές των παιδικών μας χρόνων. Φυσικά, τίποτα από αυτά δεν είναι επαρκής δικαιολογία, αφού είναι πια αποδεδειγμένο πως όσο λιγότερο φωνάζουν οι γονείς στα παιδιά τους τόσο μεγαλύτερο περιθώριο τους δίνουν να ανθίσουν και να γεμίσουν αυτοπεποίθηση.
Το πρόβλημα είναι πως, εξ αντανακλάσεως, οι ενήλικες έχουμε την τάση να εκτονώνουμε το άγχος μας και τις ανησυχίες μας για την καθημερινότητα μέσα στο περιβάλλον του σπιτιού. Και όπου σπίτι βλέπε παιδιά. Παρόλα αυτά οι παιδοψυχολόγοι συμφωνούν σε ένα πράγμα: το να μάθουμε να διαχειριζόμαστε τα νεύρα μας και το να αρχίσουμε να χειριζόμαστε διαφορετικά τις διαφωνίες που έχουμε με το παιδί μας είναι κάτι παραπάνω από απαραίτητο αν δεν θέλουμε να τραυματίσουμε σοβαρά και μακροπρόθεσμα τη σχέση μας μαζί του.
Οι συνέπειες
Τι ακριβώς συμβαίνει στον ψυχισμό ενός παιδιού που ακούει τη μαμά και τον μπαμπά να το φωνάζουν σε τακτική βάση; Μπορεί εσύ να νομίζεις πως τη στιγμή που υψώνεις τη φωνή σου επιβάλλεσαι και γίνεσαι περισσότερο αντιληπτή, αλλά στην πραγματικότητα συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Το παιδιά μόλις ακούσουν φωνές παύουν να ακούν τι τους λέμε, αρχίζουν να φοβούνται και αισθάνονται αυτόματα μία απόσταση ανάμεσα στα ίδια και στους γονείς. Σταδιακά το παιδί νιώθει να αποσυνδέεται από εκείνους και να απομακρύνεται, πιστεύοντα πως όσο πιο βαθιά κλειστεί στον εαυτό του τόσο πιο πιθανό είναι να γλιτώσει τις φωνές την επόμενη φορά.
Αυτό δεν έχει σχέση με την ηλικία στην οποία βρίσκεται το παιδί αφού μιλάμε για αυτόματους μηχανισμούς που ενεργοποιούνται όσο χρονών κι αν είναι το παιδί σου.
Μία συγγνώμη μπορεί να κάνει θαύματα
Λένε πως από ένα συγγνώμη από μόνο του δεν έχει αξία, εάν δεν συνοδεύεται από τις αντίστοιχες πράξεις. Όμως, στην περίπτωση που έχεις πιάσει τον εαυτό σου να φωνάζει συχνά στο παιδί σου είναι, σίγουρα, μία αρχή που θα σας βοηθήσει να έρθετε ξανά λίγο πιο κοντά.
Μη φοβάσαι να ξεστομίσεις τη μαγική λέξη. Μετά από κάθε άσχημη στιγμή, ακόμα κι αν ξέρεις ότι το παίδί σου ξεπέρασε τα όρια με τη συμπεριφορά του, πλησίασε το και ζήτησε του ένα ειλικρινές «συγγνώμη» και διαβεβαιώνοντας του ότι θα κάνεις ό,τι μπορείς για να είσαι πιο ψύχραιμη/ος την επόμενη φορά. Εννοείται, πως πρέπει να προσπαθήσεις όσο περισσότερο μπορείς να τηρήσεις τη σημαντική αυτή υπόσχεση σου. Διαφορετικά θα φανείς πολύ ασυνεπής στα μάτια του;
Φώναξα πολύ. Και τώρα τι λέμε;
Επειδή, παρόλα αυτά, είμαστε άνθρωποι και τα λάθη δεν αποφεύγονται ποτέ εντελώς υπάρχει πάντα η περίπτωση να φωνάξεις στα παιδιά σου και, μάλιστα, να αισθανθείς πολύ άσχημα για αυτό στη συνέχεια.
Παρόλα αυτά υπάρχουν πάντα κάποιες πολύτιμες φράσεις που μπορούν να συνοδεύσουν τη συγγνώμη μας και οι οποίες θα μας βοηθήσουν να μονιάσουμε με τους πιο σημαντικούς ανθρώπους της ζωής μας. Τα παδιά μας.
«Έκανα λάθος που φώναξα. Θα ήθελα να μου πεις πώς αισθάνεσαι γιατί αυτά που νιώθεις είναι σημαντικά για μένα».
Αναγνωρίζεις το λάθος σου και ταυτόχρονα δίνεις αξία στον ψυχισμό του παιδιού.
«Συγγνώμη. Βλέπω πόσο πολύ σε τάραξε η συμπεριφορά μου».
Δίνεις στο παιδί την ευκαιρία να μιλήσει για το πόσο πολύ αναστατώθηκε όταν του φώναξες.
«Σου ζητώ συγγνώμη. Είμαι εδώ για να σε ακούσω και να καταλάβω»
Εξηγείς στο παιδί ότι είσαι έτοιμη/ος να ακούσεις τι ήταν αυτό που το ώθησε να ξεπεράσει τα όρια εξ΄αρχής
«Συγγνώμη, δεν είναι δικό σου το λάθος. Εγώ δεν το χειρίστηκα σωστά»
Αναλαμβάνεις την ευθύνη για τον τσακωμό.
«Σου ζητώ συγγνώμη. Φώναξα γιατι είμαι πολύ κουρασμένη/ος»
Και σε αυτή την περίπτωση παίρνεις την ευθύνη για τις φωνές και παράλληλα παραδέχεσαι πως, όπως και το παιδί, έτσι και εσύ ως ενήλικας έχεις τις κακές σου στιγμές.
Κατά τον π. Ιωάννη [ο Άγιος Ιωάννης της Κροστάνδης] η οριστική αναγνώρισις και η αποδοχή των αληθειών λαμβάνει χώρα στην περιοχή της καρδιάς. Η ανάπτυξις της ζωής και της ελευθερίας είναι αχώριστη από την αναγνώρισι και την αποδοχή της αληθείας.
«Στην κατάστασι της απιστίας για κάτι το αληθινό και άγιο», σημειώνει, «η καρδιά συνήθως γεμίζει από στενοχώρια και φόβο. Αντίθετα στην ειλικρινή πίστι νιώθει χαρά, ηρεμία, άνεσι και ελευθερία. Η αλήθεια φανερώνεται και θριαμβεύει με τις καταστάσεις της καρδιάς. Η δυσκολία που αισθάνεται η καρδιά όταν δεν πιστεύη κανείς σε κάτι αληθινό και άγιο, είναι δείγμα ότι σφάλλει ο νους με την απιστία του. Κάθε ψευδής λογισμός φέρει μέσα του την απόδειξι του ψεύδους του. Αυτό ταλαιπωρεί, θανατώνει την καρδιά. Αντίθετα κάθε αληθινός λογισμός φέρνει μέσα του την απόδειξι της αληθείας του. Αυτό γαληνεύει, ζωογονεί την καρδιά».
Περισσότερο έντονα ο π. Ιωάννης εκφράζεται για τον ρόλο της καρδιάς στην περίπτωσι που η απιστία αναφέρεται στις αλήθειες του Ευαγγελίου και της Εκκλησίας.
«Στις αλήθειες του Ευαγγελίου και της Εκκλησίας δεν χωρεί καμμιά αμφιβολία. Όλα όσα υπάρχουν εκεί είναι πνοές του Αγίου Πνεύματος. Είναι η αλήθεια, η ειρήνη, η ζωή και η πνευματική γλυκύτης. Συμφορά παθαίνουν όσοι απιστούν και αμφιταλαντεύονται. Διότι το πνεύμα του ψεύδους πιέζει και αναστατώνει την καρδιά. Την ρίχνει στην αθυμία και στην κατάθλιψι».
Από τ’ ανωτέρω αποσπάσματα γίνεται φανερό ότι δεν επιδιώκει να θεμελιώση την πίστι των ηθικών και θρησκευτικών αληθειών με την εξωτερική μαρτυρία, όσο αυθεντική κι’ αν είναι, αλλά με την εσωτερική μαρτυρία της καρδιάς.
«Εμείς έχουμε ένα βαρόμετρο ακριβείας, το οποίο δείχνει την άνοδο ή την πτώσι της πνευματικής μας ζωής. Και αυτό είναι η καρδιά. Μπορούμε να την ονομάσουμε και πυξίδα».
Απόσπασμα από το βιβλίο, «Άγιος Ιωάννης της Κροστάνδης», έκδοση της Ιεράς Μονής Παρακλήτου.
 |
| Η εικόνα της Παναγίας της Αγιοσορίτισσας |
Όταν ήμασταν μικροί οι γονείς μας μάς έλεγαν, ότι πρέπει να είμαστε καλοί μαθητές. Και βλέπουμε, ότι και στις μέρες μας οι γονείς εστιάζουν ιδιαίτερα σε αυτό το γεγονός, περισσότερο ίσως και από ότι σε άλλα πράγματα. Και λένε: «Θέλω να είσαι καλός μαθητής και μπράβο, αν είσαι καλός μαθητής». Και: «Δεν είμαιευχαριστημένος, αν δεν είσαι καλός μαθητής και δεν φέρνεις καλούς βαθμούς».Σήμερα όμως μας καλεί η Παναγία, χωρίς να μας ζητήσει κάτι συγκεκριμένο και χωρίς να μας πει κάτι, για να μας παροτρύνει. Ουσιαστικά μας ζητάει ήπια καιταπεινά, να γίνουμε δικοί της καλοί μαθητές. Μας ζητάει να μαθητεύσουμε στηζωή της και μέσα από αυτή τη μαθητεία να γίνουμε όντως άνθρωποι του Θεού.Και δεν θα μας πει ποτέ η Παναγία κάτι συγκεκριμένο.Πρέπει να προσέξουμε ιδιαίτερα τον τρόπο, με τον οποίον μας ζητάει να μάθουμε τι θα πει χριστιανική ζωή, τι θα πει ζωή με το Θεό. Να μαθητεύσουμε και να γίνουμε καλοί μαθητές. Εδώ αξίζει τον κόπο να τα δώσουμε όλα για να γίνουμε καλοί μαθητές της Παναγίας μας.
*Το πρώτο είναι ότι η Παναγία μας μάς μαθαίνει την πίστη.Σε όλη της τη ζωή περίμενε να είναι κοντά στο Θεό και ήθελε να είναι κοντά στο Θεό και η προσευχή της και η αγωνία της ήταν μία: Εάν τυχόν είναι η γενιάεκείνη στην οποία ανήκε αυτή, από την οποία ο Θεός θα διαλέξει μία γυναίκα για να υπηρετήσει το σχέδιο του Θεού. Έλεγε η Παναγία: «Κάνε, Θεέ μου, να είμαι κι εγώ κάπου εκεί στην άκρη και να είμαι μια τελευταία της δούλη, που θα την υπηρετεί.»Και γυρνάει ο Χριστός και της λέει: «Εσύ θα είσαι!». Και από τη στιγμή εκείνη στην Παναγία μας φανερώθηκε όλος αυτός ο εσωτερικός της κόσμος μέσα σε μία λέξη, σε ένα μεγάλο ναι!Έτσι λοιπόν από εκείνη τη στιγμή και μετά εμπιστεύθηκε τον εαυτό της στο Θεό και αυτή η εμπιστοσύνη ήταν τόσο μεγάλη που δεν υπολόγισε τίποτα, που θα μπορούσε να την μειώσει, παρά τα εμπόδια και παρά τις δυσκολίες και τελικά τις μεγάλες θυσίες της. Πίστεψε πραγματικά ότι, αυτό που είπε ο Θεός, αυτό είναι και η αλήθεια και το θέλημά Του. Και με απόλυτη σιωπή και με πολλή ταπείνωση ακολούθησε αυτό το θέλημα μέχρι το τέλος της ζωής Της.
*Το δεύτερο είναι, ότι η Παναγία μας μάς μαθαίνει το μάθημα της αφιέρωσης και της αφοσίωσης.Δεν ήταν μια στιγμιαία απάντηση, η οποία μετά μπορεί κάπως να άλλαξεμορφή. Παρέμεινε σταθερή και θέλησε να αφιερωθεί και να αφοσιωθεί στο Χριστό ως μητέρα Του, έτσι όπως εκείνος το είχε ορίσει παρά την αναξιότητά της και παρά το γεγονός ότι αυτό όλο το γεγονός ήταν τόσο μεγάλο μυστήριο, που δεν μπορούσε ούτε και η ίδια να το συλλάβει, αλλά μόνο να το νιώσει. Πίστη λοιπόν, αφοσίωση και αφιέρωση σε ολόκληρη τη ζωή Της μέχρι το τέλος.
*Και τρίτον μας μαθαίνει το μάθημα της θυσίας.Αυτή η πίστη και αυτή η αφιέρωση περιλάμβαναν πολύ πόνο, πολύ κόπο και πολλή θυσία ακόμα και του ίδιου του παιδιού της, το οποίο ήρθε για να σώσει τονκόσμο. Η Παναγία διάλεξε λοιπόν και μας μαθαίνει να διαλέγουμε τον δύσκολο δρόμο όχι τον εύκολο, όχι αυτόν ο οποίος θα θέλαμε όλοι να είναι αποφεύγοντας τις δύσκολες στιγμές, αποφεύγοντας τις στιγμές εκείνες οι οποίες μας σπάνε το θέλημα, μας οδηγούν σε πολλά αδιέξοδα σε σχέση με τη συμπεριφορά των ανθρώπων.Και έτσι μας λέει το εξής: «Ό,τι κι αν χρειαστεί να συμβεί, ό,τι κι αν χρειαστεί να πάθω, ό,τι κι αν χρειαστεί να δεχτώ για χάρη Σου Χριστέ μου, για την αγάπη Σου, για το γεγονός ότι Σε εμπιστεύομαι και αφιερώνομαι και αφοσιώνομαι σε Σένα, θα κάνω και θα δεχτώ οποιαδήποτε θυσία και οποιονδήποτε πόνο.»
Η Παναγία μας δέχτηκε τη μεγαλύτερη χαρά του κόσμου τον Χριστό καιτον μεγαλύτερο πόνο του κόσμου, τον θάνατο του Χριστού και τη μεγαλύτερη χαρά μετά από αυτόν τον πόνο, την Ανάσταση του Υιού της. Έμεινε μέχρι το τέλος! Αυτό το μέχρι το τέλος παρακαλώ να προσέξουμε. Έμεινε μέχρι το τέλος:πιστή, αφοσιωμένη, αφιερωμένη και θυσιασμένη για τον Υιό της και τελικά για όλους εμάς, γιατί μέσα από τη δικιά της πίστη, αφοσίωση και θυσία τελικά σωθήκαμε όλοι, μεταμορφώθηκε ο κόσμος όλος και άλλαξε στην κυριολεξία η ζωή μας όλη, για πάντα, μέσα στην αιωνιότητα.
Ας σκεφτούμε λίγο σήμερα, αδελφοί μου, πώς στη ζωή μας θα ακολουθήσουμε το παράδειγμα της Παναγίας, θα γίνουμε όντως καλοί μαθητές της και μέσα από τη σιωπή της να μάθουμε τι θα πει πίστη, τι θα πει αφοσίωση και αφιέρωση, τι θα πει θυσία και τελικά τι θα πει αληθινή χαρά εφαρμογής του θελήματος του Θεού στη ζωή μας από τώρα και για πάντα. Αμήν!
π. Θεοφάνης Ραυτόπουλος
Η πιο χαρμόσυνη περίοδος της χρονιάς, όσο κι αν αυτό, αδελφοί μου, φαίνεται παράδοξο, είναι η περίοδος της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, επειδή περιλαμβάνει πολύ πνευματικό αγώνα, πολύ μετάνοια, πολύ ταπεινοφροσύνη, πολύ άρνηση του θελήματός μας, επειδή περιλαμβάνει, δηλαδή, τα σημαντικότερα φάρμακα που χρειαζόμαστε για να ζήσουμε υγιείς πνευματικά και να θεραπευτούμε από τόσες και τόσες πνευματικές ασθένειες που έχουμε, με τις σοβαρότερες από όλες την φιλαυτία μας, τον εγωισμό μας, την αίσθηση ότι εμείς μπορούμε και χωρίς τον Θεό.
Δεν μπορεί να είναι παρά ένα πολύ χαρμόσυνο γεγονός, γι' αυτό και «Τὸν τῆς Νηστείας καιρόν, φαιδρῶς ἀπαρξώμεθα», με πολύ μεγάλη χαρά, να ξεκινήσουμε τον καιρό της νηστείας, μας προέτρεψε ο υμνογράφος του σημερινού εσπερινού. Αλλά θα δούμε και σε πολλά άλλα σημεία του Τριωδίου να γίνεται αυτή η διαπίστωση.
Ο αγώνας αυτός είναι χαρούμενος αγώνας. Είναι ουσιαστικός αγώνας. Είναι ένας αγώνας που περιλαμβάνει όλη μας τη ζωή, την οποία παραδίδουμε στο Χριστό. Και όλη μας τη ζωή, την οποία παραδίδουμε ο ένας στον άλλον. Ανάλογα πού ο κάθε ένας έχει το μετερίζι του, πού έχει τον προσωπικό του αγώνα, πού έχει τις βασικές του σχέσεις.
Η σημερινή ακολουθία ονομάζεται και Εσπερινός της Συγνώμης. Η Συγνώμη είναι το άλλο όνομα του Θεού. Η Συγνώμη είναι ο νέος τρόπος μέσα από τον οποίο ζούμε, χωρίς να διακόπτεται με τίποτα η ροή της αγάπης του Θεού προς όλους μας και χωρίς σε αυτό το ποτάμι της αγάπης να μπει κάποιο εμπόδιο και να φτάσει στο σημείο να διακοπεί αυτή η ροή.
Επειδή λοιπόν το ποτάμι αυτό της αγάπης του Θεού, της μεγάλης του αγκαλιάς όπως φέτος τη βλέπουμε και τη ζούμε μέσα και από τον Παντοκράτορα μας, που βλέπετε ότι είναι μόνιμα ανοιχτή η αγκαλιά του και μας ζητάει να δείχνουμε και να φανερώνουμε την αγάπη μας, όπως τη φανέρωσε Εκείνος, όχι όπως νομίζουμε εμείς. Γι' αυτό και το γεγονός της συγνώμης είναι το γεγονός της ζωής μας. Μια διαρκής συγνώμη έρχεται να αποκαταστήσει όλη αυτή την ανατροπή που φέρνουμε στις σχέσεις μας με τον Θεό και με τους συνανθρώπους μας και με τον ίδιο μας τον εαυτό.
Έρχεται λοιπόν η αγάπη του Θεού και μας λέει, μπείτε μέσα σε αυτό το ποτάμι της συγχώρησης μπείτε μέσα σε αυτό το ποτάμι της αιώνιας πορείας προς τη Βασιλεία του Θεού που ξεκινάει από τώρα και από κάθε μέρα και αφήστε με να σας ξεπλύνω, να σας λούσω, να σας ταξιδέψω με μία μόνο προϋπόθεση. Μέσα σε αυτό το καράβι στο οποίο θα μπείτε θα μπουν και όλοι οι άλλοι μαζί σας, όλη η οικογένειά σας, όλοι όσους δεν συμπαθείτε, όλοι όσοι φανερώνουν την έλλειψη αγάπης που τους έχουμε μέσα από το πως νιώθουμε απέναντί τους, όλα όσα συμβαίνουν τα οποία θα θέλαμε να τα είχαμε αποφύγει, όλα τα δύσκολα, όλα τα αδιέξοδα θέλω να τα βάλετε όλα αυτά μέσα σε αυτό το καράβι και καθώς θα ταξιδεύουμε μαζί, λέει ο Θεός, σιγά σιγά χωρίς να το καταλαβαίνετε ο καθένας θα νιώθει ότι όλα αυτά τα φορτία και τα βαρίδια τα παίρνει η θάλασσα και αυτό το καράβι γίνεται ξαφνικά πολύ ανάλαφρο. Και στο τέλος βγάζει και φτερά και πετάει χωρίς να έχει κανένα εμπόδιο.
Όμως ο Χριστός μας λέει:
- Αυτό το γεγονός της συμφιλίωσης και της ενότητας και της συν-χώρησης (συγχώρησης) είναι η ζωή σας ολόκληρη και δεν μπορώ να σας δεχτώ, εάν δεν τα βρείτε μεταξύ σας.
Και ένα δεύτερο:
- Θα ήθελα αυτό το γεγονός να συμβαίνει κάθε μία μέρα που σας χαρίζω. Όχι μόνο μία φορά το χρόνο, ούτε κάποιες ιδιαίτερες στιγμές. Κάθε μέρα θα ζείτε το μοίρασμα της αγάπης, της συγχώρησης και της καταλλαγής με όλους όσους ο Θεός σας στέλνει, με όλους όσους βρίσκεστε σε δυσκολία και σε εμπόδιο, ακόμα και σε αδιαφορία, ακόμα και σε ψυχρότητα.
Όλα αυτά θεραπεύονται μέσα από τη συγχώρηση του Θεού, μέσα από αυτό το ατέλειωτο ποτάμι της αγάπης Του που τα σβήνει όλα, που τα θεραπεύει όλα, που τα δροσίζει όλα. Και μέσα από αυτήν την αγάπη μας ανανεώνει όλους και μας κάνει πραγματικά να είμαστε μία αγκαλιά και μία γροθιά, σαν Χριστιανοί πρώτα, σαν μέλη της ενορίας μας και κατά δεύτερο λόγο με όλους τους ανθρώπους με τους οποίους συναντιόμαστε και ζούμε μαζί.
Έχουμε να τους μεταφέρουμε αυτό το μεγάλο μήνυμα. Ο Θεός συγχωρεί, ο Χριστιανός συγχωρεί, ο αδελφός είναι πάντα αδελφός και η αγκαλιά είναι πάντα ανοιχτή όσο και αν δυσκολεύει, όσο και αν πονάει αυτό, όσο και αν έχει και σταυρό που μέσα από αυτόν καλούμαστε να θεραπευτούμε πραγματικά. Η συγχώρεση είναι η μεγάλη θεραπεία, η μεγάλη αλλαγή και η μεγάλη ισορροπία της ζωής μας. Εάν δεν την παλέψουμε και δεν τη ζήσουμε, όλα τα προβλήματα θα γίνουν βουνό, όλες οι δυσκολίες θα γίνουν αδιέξοδα.
Μας το χαρίζει ο Θεός και επειδή μας το χαρίζει ο Θεός, καμιά φορά νιώθουμε πιο εύκολα να ζητήσουμε συγχώρεση από Εκείνον και λιγότερο εύκολο είναι για εμάς να ζητήσουμε συγνώμη ο ένας από τον άλλον, γιατί εκεί χρειάζεται μεγαλύτερη ταπείνωση και μεγαλύτερη εφαρμογή της συγνώμης στο σήμερα, στην κάθε στιγμή και στην κάθε ευκαιρία. Όμως ο Χριστός μας το τόνισε. Αν δεν συγχωρείτε ο ένας τις αμαρτίες του άλλου, δεν μπορώ να ενεργοποιήσω αυτή την αγάπη και πραγματικά περνάει δίπλα σας και δεν σας αγγίζει, λέει ο Θεός και αυτό είναι η μεγαλύτερη λύπη για μένα, να σας τη χαρίζω και εσείς να μην την δέχεστε και να μην τη μοιράζεστε μεταξύ σας.
Ας παρακαλέσουμε λοιπόν τον Κύριό μας αυτό, που έκανε ένα τον ουρανό και τη γη, τον άνθρωπο και τον Θεό να παραμείνει αυτό το ένα σε όλα τα δεδομένα της ζωής μας και κανένα εμπόδιο να μην σταθεί ικανό να νικήσει τη συγχώρηση και την αγάπη. Και έτσι ενωμένοι και αδελφωμένοι να πορευόμαστε στη Βασιλεία των Ουρανών, στον Παράδεισο ήδη από τώρα, στη πραγματική σχέση αγάπης. Και μέσα από όλον αυτόν τον αγώνα τελικά να αποκτήσει ένα τόσο βαθύ νόημα η ζωή μας και μια τέτοια πληρότητα, που να μην έχουμε ανάγκη πραγματικά τίποτα άλλο ανθρώπινο και κοσμικό, το οποίο πολλές φορές μας κλέβει τις δυνάμεις και μας αποδυναμώνει
